سرگذشت کامیون های دماغ دار در ایران

مدت زمانی است که شایعاتی درباره بازگشت کامیون‌های دماغ‌دار به بازار خودروهای سنگین و تجاری کشور ما وجود دارد. این اتفاق پس از دو دهه دوباره رخ داده است و حالا به نظر می‌رسد که کامیون‌های دماغ‌دار به بازار بازگشته‌اند، مثلا ولوو NH.

اولین کامیون در جهان توسط گوتلیب دایملر در سال ۱۸۹۶ ساخته شد. این کامیون از واگن‌های بخاری که برای حمل بار استفاده می‌شدند، تفاوت داشت چرا که از یک موتور بنزینی به جای اسب یا موتور بخار برای نیرو استفاده می‌کرد. این خودرو دایملر دارای موتور دو سیلندر و توان چهار اسب بخار بود و با استفاده از بنزین کار می‌کرد. چرخ‌های آن از چوب بودند که با فلز تقویت شده بود و سیستم انتقال نیرو دارای دو دنده جلو و یک دنده عقب بود که با استفاده از تسمه کار می‌کرد.

این کامیون نه دماغ دار بود نه بدون دماغ، بلکه یک ارابه بود که دارای یک موتور در قسمت انتهای آن بود. هرچند که کامیون‌ها در ابتدا بزرگترین انواع خودروهای سواری بودند، اما با گذر زمان و افزایش تعداد تولید آنها در جهان، اولین کامیون‌هایی که دماغ دار نبودند، از نوع مدل‌های مرسوم بودند. این مدل‌ها بعدها به نام "Conventional" شناخته شدند که به معنای رایج و مرسوم است. این الگوی تولید باعث افزایش تولید کامیون دماغ دار شد و حتی با معرفی کامیون‌های بدون دماغ، کامیون‌های دماغ دار همچنان از تعداد تولید بیشتری برخوردار بودند.

با پس از پایان جنگ جهانی دوم و ورود کامیون‌های نیروهای متفقین به ایران، مردم بیشتر با کامیون‌های ساخت انگلیس و آمریکا آشنا شدند. حضور کامیون‌های ماک در آن زمان، انگیزه‌ای برای اصغر قندچی بود تا کامیون‌های دماغ‌داری برپایه مدل‌های آمریکایی ماک تولید کند. این اتفاق باعث شد که ایران به یکی از مراکز تولید کامیون‌های ماک در دنیا تبدیل شود.

تولید کامیون‌های ایرانی توسط شرکت ماک آغاز شد و به تدریج در جاده‌های کشور گسترش یافت. ماک سری R600 با استقبال خوبی روبه‌رو شد و به نحوی که بسیاری از وسایل حمل‌ونقل جاده‌ای در آن زمان به عهدهٔ ماک بود.

بعد از انقلاب اسلامی و پس از مشکلاتی که کارخانه ایران کاوه را تهدید کرد، تولید ماک در این کارخانه متوقف شد و این برند برای همیشه از خط تولید خود در ایران خداحافظی کرد. به طور کلی، حضور کامیون‌های ماک در ایران انگیزه‌ی بیشتری برای مردم ایران به منظور تمایل به استفاده از کامیون‌های دماغ‌دار ایجاد کرد.

با این حال، باید اعتراف کرد که در کنار ماک R600، مدل F700 نیز به عنوان یک خودرو بدون کابین در بازار ایران معرفی شد و با فروش قابل توجهی مواجه شد. به ویژه از آنجا که یکی از کمترین کمپرسورهای مجهز به اتاق خواب در آن دوران بود.

در روزهای گذشته، ولوو و ماک به عنوان دو برند پرفروش تین کامیون در کشور محسوب می‌شدند، اما با تولید بالا و واردات محدود، مرسدس‌بنز برای مدت زمان طولانی به عنوان پرفروش‌ترین کامیون در بازار ایران شناخته شده است.

حضور مرسدس‌بنزهای دماغ‌دار در دهه سی شمسی بازگو می‌شود و سپس نسل جدید کامیون‌های بنز دماغ‌دار به نام‌های سری L و LK در بازار ایران بسیار محبوب شدند. این خودروها به سرعت تولید شدند به خاطر سادگی طراحی، تعمیر و نگهداری آسان، فضای داخلی بزرگ و عملکرد قدرتمند. این ویژگی‌ها باعث شدند که فروش آنها رونق گیرد و تعداد قطعات و خدمات مرتبط با آنها در سراسر کشور منتشر شود، که این وضعیت اطمینان بخشی برای رانندگان و خریداران بود.

در دهه‌های 50 و 60، بنز مایلر با موتور 280 اسب بخاری به بازار عرضه شد، که قوی‌ترین نسخه بنزهای دماغ‌دار در ایران بود. این خودرو به نام مایلر به خاطر سازنده اتاق باری‌اش که توسط مایلر آلمان ساخته شد، شناخته شد. بنز مایلر به سرعت مورد توجه ادارات و سازمان‌های دولتی قرار گرفت و از محبوبیت بسیاری برخوردار شد. این خودرو به صورت کابین دار نیز عرضه می‌شد و قبل از آن، فقط ولوو سری N با اتاق‌خواب بین خریداران دماغ‌دارها مورد استقبال قرار داشت.

تولید و عرضه مدل‌های دمپربار مرسدس‌بنز به مدت طولانی ادامه داشته است و در سال‌های اخیر، تصمیم به تولید نسخه‌های با موتور ۳۰۰ اسب بخاری و حتی با فضای کابین برای استفاده به عنوان اتاق خواب برای رانندگان گرفته شده است. این نشان می‌دهد که این خودروساز همچنان تمایل دارد پس از نزدیک به نیم قرن حضور در بازار، از حضور خود در کشورمان جدا شود.

از زمان ورود به بازار کشورمان در دهه چهل میلادی، ولوو همواره یکی از بهترین و پرطرفدارترین برندهای کامیون بوده است. مدل‌های N86 و N88 ولوو به دلیل ترکیبی از نرمی، قوای موتور و سرعت بالا، طرفداران زیادی را به خود جلب کردند و در مقایسه با رقخودرو شاپنند دماغ‌دار لیلاند، ماک و مرسدس بنز، به عنوان یک گزینه محبوب شناخته شدند.

در اوایل دهه 60 شمسی، نسل جدید کامیون‌های دماغ‌دار ولوو با مدل‌های N10 و N12 به بازار عرضه شد. این مدل‌ها به دلیل سرعت بالاتر، سروصدای کمتر، کابینهای راحت‌تر و رانندگی آسان‌تر نسبت به رقبای خود از جمله مرسدس‌بنزها، بسیار محبوب شدند و به سرعت تعداد طرفداران خود را افزایش دادند.

بعد از چند سال تولید سری N در کشور، مدل جدید آن به نام NL با ورود به خط تولید، دوباره به یکی از کامیون‌های محبوب در بازار کشور تبدیل شد.

نسل جدید آن پس از کامیون مشخص شده که با موتور 420 اسب بخاری و اتاق بزرگ‌تر به نام NH عرضه شد، تولید آن در میانه دهه هشتاد شمسی متوقف شد و در اصل آخرین کامیون دماغ‌دار در بازار کشورمان به شمار می‌آمد.

در اواخر دهه شانزدهم و اوایل دهه هفدهم قمری، یک تعداد زیادی کامیون از کشورهای عراق و کویت وارد ایران شدند که به نام کامیون های عراقی و کویتی شناخته می‌شدند، بیشتر این کامیون ها شامل اسکانیا های دماغ دار و اینترنشنال پی استار بودند.

حالت واردات کشنده‌ها و کامیون‌ها در این دوره نیز به شکل چشم‌گیری افزایش یافت و تعداد زیادی از کامیون‌های آمریکایی ساخت شرکت‌های اینترنشنال و ماک وارد کشورمان شدند. اما در میان این همگان، ماک CH که با نام "دلفینی" در اینجا شناخته می‌شود، همچنان به عنوان یکی از محبوب‌ترین محصولات خود در بازار ایران حضور دارد و افتخار یک کامیون دماغ‌دار آمریکایی را به خوبی حفظ می‌کند.

این کامیون در روزهایی وارد کشورمان شده بود که برندهای مشهوری مانند ولوو، ایویکو، مرسدس بنز و اسکانیا در بازار حاضر بودند. با ظاهر منحصر به فرد و برجسته‌ی خود، ماک دلفینی توانست به جای خود در بازار حضور پیدا کند، به خصوص برای علاقه‌مندان به خودروهای سری R که جذابیت و استایل مخصوص ماک را در ذهن داشتند. این ماشین جدید از ماک، به شدت ویژه و جذاب بود و تجربه‌ی دوباره‌ی مشاهده آن برای علاقه‌مندان لذت‌بخش بود.

در بازار کشورمان وضعیت کامیون‌های بی‌دماغ کاملاً متفاوت است. اگرچه کامیون‌های دماغ‌دار همواره مورد توجه بوده‌اند و فروش بیشتری داشته‌اند، اما از دهه هفتاد شمسی به بعد، کامیون‌های بی‌دماغ نیز شروع به جلب محبوبیت کردند.

از زمان ورود اولین کامیون‌ها به بازار ایران، کامیون‌های بی‌دماغ نیز در این صنعت حضور داشته‌اند. از جمله این کامیون‌ها، ماک سری F700 به خوبی در بازار ایران پذیرفته شد و همراه با سایر کامیون‌های بی‌دماغ آمریکایی مانند اینترنشنال و وایت، برای علاقه‌مندان به این نوع وسایل نقلیه عرضه می‌شد.

روند فروش کامیون‌های بی‌دماغ در ایران ادامه داشت تا اینکه سری F ولوو به دست خریدارانش رسید. البته ولوو قبلاً نیز با مدل F88 در ایران حاضر شده بود، اما سری F10 و F12 به سرعت به یکی از پرفروش‌ترین کامیون‌ها و کشنده‌های ایران تبدیل شدند. تولید سری F تا اوایل دهه هشتاد شمسی ادامه یافت و سرانجام جای خود را به طور کامل به FH داد. در آن روزها، اسکانیا به عنوان یکی از محبوب‌ترین کامیون‌های بازار ایران شناخته می‌شد، به‌خصوص مدل‌های 112 و 113 که همیشه مورد توجه قرار می‌گرفتند.

در اوایل دهه ۸۰ شروع به محدودسازی و در نهایت ممنوعیت ترددهای کامیون‌های دماغ‌دار، به دلیل قوانین جدید اروپا شکل گرفت. این تغییرات تأثیراتی عمده بر بازار کامیون‌های ایران داشت. تولید کامیون‌های دماغ‌دار به تدریج متوقف شد و مدل‌های بی‌دماغ وارد بازار شدند. با این وجود، تنها مرسدس بنز دماغ‌دار به عنوان یکی از معروف‌ترین مدل‌ها باقی ماند. به‌طور عجیب، کامیون‌های کمپرسی ولوو NH12 نیز جزء محبوب‌ترین مدل‌ها در ایران بودند و اگر تولید آنها برای کاربری‌های باری و حتی کشنده ادامه می‌یافت، احتمالاً می‌توانستند فروش خوبی برای شرکت‌های محلی مانند سایپا و زامیاد به همراه داشته باشند.

در شرایط فعلی بازار، همچنان ما بنز دماغ‌دار را با نام VagN Hood عرضه می‌کنیم. این مدل کامیون در سال 1402 با دو نوع کابین (خوابدار و بدون خواب) و با توان موتوری 300 اسب بخار موجود است.

در سال 1401، کامیون Z3، یک محصول جذاب دماغ‌دار از شرکت ویرادیزل، با برند شاکمن چین، به بازار عرضه شد. این کامیون با طراحی جذاب و الهام گرفته از کشنده‌های آمریکایی، به ویژه ماک آنتم، معرفی شد و به همراه یک گیربکس اتوماتیک و موتور 490 اسب بخاری ارائه شد.

عرضه کامیون دماغ‌دار دیگری توسط گروه مایان در سال 1402 با نام جک V7 انجام شد. این کامیون احتمالاً با نام دیگری، به احتمال زیاد دیما، در بازار عرضه خواهد شد. یک ویژگی جالب این کامیون این است که ظاهر آن شبیه به محصولات آمریکایی است، اما طراحی داخلی آن الهام گرفته از محصولات اروپایی است. این کامیون به صورت سه محور عرضه شده است و ظاهری شبیه به کشنده‌های آمریکایی دارد. این کامیون احتمالاً دارای موتور 560 اسب بخاری کامنز خواهد بود.