سرگذشت کامیون های دماغ دار در ایران

مدتی است که شایعات پیرامون بازگشت کامیون‌های دماغ‌دار به بازار خودروهای سنگین و تجاری ایران وجود دارد. این واقعه بعد از دو دهه دوباره در حال اتفاق افتادن است. تاریخچه حضور و غیاب خودروهای دماغ‌دار در بازار ایران پر از رویدادها و تحولات است و حال آخرین فصل آن با حضور کامیون دماغ‌دار NH از برند ولوو نمایان شده است.

در سال 1896، گوتلیب دایملر اولین کامیون دنیا را ساخت. این کامیون، با نام "واگن بخاری"، از یک موتور بنزینی به جای اسب یا موتور بخار برای قدرت گرفتن استفاده می‌کرد. موتور این خودرو دارای دو سیلندر و 4 اسب بخار بود و با استفاده از بنزین کار می‌کرد. چرخ‌های این واگن از جنس چوب با پوشش آهن بودند و سیستم انتقال قدرت آن دو دنده جلو و یک دنده عقب داشت که با استفاده از تسمه نیرو به چرخ‌ها منتقل می‌شد.

این کامیون نه دماغ دار و نه بی دماغ بود، بلکه یک ارابه با یک موتور در قسمت انتهای خودرو بود. با ادامه تولید کامیون‌ها در دنیا، کامیون‌ها از خودروهای سواری بزرگ تبدیل شدند. اولین کامیون‌ها با ظاهری غیر از ارابه‌ها، مدل‌های دماغ دار بودند. این اتفاق باعث شد که بعدها با عرضه کامیون‌های بی دماغ، مدل‌های دماغ دار به نام "Conventional" شهرت پیدا کنند. این روند باعث شد که کامیون‌های دماغ دار، حتی با حضور کامیون‌های بی دماغ، همچنان محبوب و درخواستی بمانند.

بعد از پایان جنگ جهانی دوم و حضور کامیون‌های نیروهای متفقین در ایران، مردم با کامیون‌های تولید شده در انگلیس و آمریکا آشنا شدند. حضور کامیون‌های ماک در آن زمان، الهام بخش مرحوم اصغر قندچی برای طراحی و تولید یک کامیون دماغ‌دار مبتنی بر ماک‌های آمریکایی شد. این رویداد باعث شد که ایران به یکی از مراکز تولید کامیون‌های ماک در دنیا تبدیل شود.

تولید کامیون‌های ایرانی توسط شرکت ماک آغاز شد و با گذر زمان، خودروهای ماک آنقدر محبوب شدند که بسیاری از جاده‌های کشور را پر از آن‌ها می‌بینیم. ماک سری R600 در این زمان یکی از پرفروش‌ترین مدل‌ها بود و بسیاری از کارهای حمل‌ونقل جاده‌ای با این کامیون‌ها انجام می‌شدند.

بعد از انقلاب اسلامی و بروز مشکلات برای کارخانه ایران کاوه، تولید ماک نیز متوقف شد و این برند برای همیشه از خط تولید خود در ایران خداحافظی کرد. حضور کامیون‌های ماک در کشورمان یکی از عواملی بود که باعث شد تا ایرانیان بیشتر به کامیون‌های دماغ‌دار علاقه‌مند شوند.

در حقیقت، ماک R600 در کنار ماک F700 به عنوان یک ماک بی‌دماغ نیز وارد بازار ایران شد. فروش ماک F700 بسیار موفق بود و جزء تعداد محدودی از کشنده‌هایی بود که دارای اتاق خواب بودند.

در دورانی که کامیون‌های ولوو و ماک در جزء پرفروش‌ترین خودروهای کشور محسوب می‌شدند، نام مرسدس‌بنز به عنوان پرفروش‌ترین کامیون بازار ایران برای مدت طولانی ثبت شده بود. این امر به دلیل تولید بالای داخلی و واردات محدود آن بود.

در دهه‌ی سی‌شمسی، محبوبیت مرسدس بنز دماغ‌دار در ایران رو به افزایش بود و پس از آن، کامیون‌های بنز دماغ‌دار در سری‌های L و LK، با ویژگی‌هایی همچون سادگی، استهلاک پایین، اتاق جادار و قدرت قابل توجه، به بازار ایران وارد شدند و بویژه بخاطر عملکرد قابل اعتماد خود، محبوبیت زیادی به دست آوردند. این موفقیت باعث شد که خودروهای این سری به راحتی در بازار قابل دسترسی باشند و خدمات پس از فروش نیز به خوبی در سراسر کشور فراهم شود.

در دهه‌های ۵۰ و ۶۰، قدرتمندترین مدل بنز با دماغ "مایلر" به بازار عرضه شد که دارای موتور ۲۸۰ اسب بخار بود. این خودرو به دلیل استفاده از اتاق باری ساخته شده توسط مایلر آلمانی به نام "مایلر" نام‌گذاری شد. بنز مایلر بسیار محبوب شد و به سرعت در نهادها و سازمان‌های دولتی جا افتاد. این خودرو همچنین در نسخه کابین دار نیز موجود بود که قبلاً مشتریان تنها می‌توانستند سری N از ولوو با اتاق خواب را بخرند.

عرضه مرسدس‌بنزهای خودروهای دماغ‌دار همچنان ادامه دارد و در سال گذشته، این خودروها با موتور 300 اسب بخاری و حتی با اتاق خواب‌دار برای کاربری کشنده نیز عرضه شده‌اند. این نشان می‌دهد که این کامیون‌ها از بازار کشورمان بعد از بیش از نیم‌قرن حضور، حداقل در حال حاضر قصد خداحافظی ندارند.

از زمانی که ولوو وارد بازار کامیون‌ها در دهه چهل میلادی شد، همواره یکی از بهترین و محبوب‌ترین برندهای این حوزه بوده است. مدل‌های N86 و N88 با ویژگی‌های نرمی، قدرت موتور بالا و سرعت مناسبشان، طرفداران بسیاری را جذب کرده‌اند. حتی در حضور رقبای معروفی نظیر لیلاند، ماک، مرسدس‌بنز و...، ولوو همچنان جایگاه خود را حفظ کرده است.

نوعی از کامیون‌های دماغ‌دار ولوو، مدل‌های N که در ایران بسیار محبوب بودند، در دهه 60 شمسی به‌صورت جدید با نام‌های N10 و N12 معرفی شدند. این مدل‌ها به منزله رقبای قوی برندهای دیگر مانند مرسدس‌بنز بودند، با سرعت بالاتر، سطح صدای کمتر در کابین و رانندگی آسان‌تر. این ویژگی‌ها منجر به افزایش شتاب طرفداران این مدل‌ها شد.

پس از گذشت چندین سال از تولید سری N در کشور و یک وقفه فراموش‌نشدنی، سری جدید این کامیون‌ها با نام NL به خط تولید زامیاد آمد و همچنان یکی از محبوب‌ترین کامیون‌های بازار کشور شد.

بعد از آن، نسل جدید کامیون با موتور 420 اسب بخار و اتاق بزرگتر به نام NH معرفی شد. تولید این مدل در میان دهه ۸۰ هجری خورشیدی متوقف شد و به طور خاص به عنوان آخرین کامیون دماگ‌دار موجود در بازار کشور شناخته شد.

در اواخر دهه‌ی شصت و اوایل دهه‌ی هفتاد، بسیاری از کامیون‌های عراقی و کویتی به ایران وارد شدند که به عنوان کامیون‌های عراقی و کویتی شناخته می‌شدند. بیشتر این کامیون‌ها از نوع اسکانیا دماغ‌دار و اینترنشنال پی‌استار بودند.

حمل و نقل کشنده‌ها و کامیون‌های وارداتی در آن زمان نیز رونق یافت و تعداد زیادی از کامیون‌های آمریکایی ساخت شرکت‌های اینترنشنال و ماک به کشور ما وارد شدند. با این حال، ماک CH یا همان «دلفین» همچنان یکی از محبوب‌ترین کامیون‌ها در ایران است و اصالت و زیبایی یک کامیون دماغ‌دار آمریکایی را به خوبی به تمایلات ما ایرانی‌ها انطباق داده است.

در روزهایی که ولوو، ایویکو، مرسدس بنز و اسکانیا در بازار حاضر بودند، این کامیون وارد کشورمان شد. ماک دلفینی، با طراحی منحصر به فرد و شکیل خود، برای علاقه‌مندان به ابهت و ظاهر مردانه سری R از ماک، تجربه‌ای جدید و شگفت‌انگیز ارائه می‌کرد.

در بازار کشورمان، کامیون‌های بی‌دماغ به طور مداوم و در حاشیه نبوده‌اند. اگرچه کامیون‌های دماغ‌دار همیشه فروش بیشتری داشته‌اند، اما از دهه هفتاد شمسی به بعد کامیون‌های بی‌دماغ نیز مورد توجه زیادی قرار گرفتند.

از زمانی که کامیون‌ها وارد بازار ایران شدند، کامیون‌های بی‌دماغ نیز در این صنعت حضور داشتند. اما می‌توان اشاره کرد که اولین ماشین کامیون بی دماغ محبوبی که در ایران فروخته شد، ماک سری F700 بود. این مدل، در کنار دیگر بی‌دماغ‌های آمریکایی مانند اینترنشنال و وایت، برای علاقه‌مندان به این سبک کامیون‌ها به بازار عرضه می‌شد.

راند کردن فروش کامیون‌های بی‌دماغ در ایران ادامه داشت تا زمانی که مدل‌های سری F از ولوو به بازار محلی وارد شد. با وجود اینکه ولوو پیش از این نیز با مدل F88 در ایران حضور داشته بود، اما سری F10 و F12 به سرعت جایگاه مناسبی در صنعت حمل و نقل کشور پیدا کردند و به عنوان یکی از محبوب‌ترین مدل‌های کامیون و کشنده در ایران شناخته شدند. تولید مدل‌های سری F تا اوایل دهه هشتاد شمسی ادامه یافت و در نهایت جای خود را به مدل FH داد. در همین زمان، کامیون‌های اسکانیا از سوئد با مدل‌های 112 و 113 به بازار ایران وارد شدند و همیشه به عنوان یکی از محبوب‌ترین کامیون‌ها شناخته می‌شدند.

در دهه ۸۰ به تدریج با تصویب قوانین محدودیت‌های رانندگی کامیون‌های دماغ‌دار در اروپا، بازار کشورمان نیز تغییر کرد. تحت تأثیر این قوانین و همچنین برای تجارت با اروپا، تولید کامیون‌های بی‌دماغ در کشور شروع شد. به طور جالب، حتی برای استفاده داخلی و برای کمپرسی و حمل بار، کامیون‌های دماغ‌دار تولید نمی‌شدند. تنها مدل مرسدس بنز دماغ‌دار به عنوان آخرین نماینده این دسته از کامیون‌ها در بازار باقی‌ماند. در حالی که کمپرسی‌های ولوو NH12 همچنان یکی از پرطرفدارترین مدل‌های کامیون در کشور بودند که ادامه تولید آنها می‌توانست بازار فروشی موفق برای سایپا و زامیاد فراهم کند.

همان‌طور که گفته شد، کامیون بنز دماغ‌دار به همان شکل و با نام هود واگن در حال حاضر در بازار عرضه می‌شود. این کامیون با دو نوع کابین خواب و بدون خواب و با پیشرانه 300 اسب بخاری در سال 1402 طراحی شده است.

در سال 1401، کامیون دماغ‌دار جذاب Z3 توسط ویرادیزل، کارخانه شاکمن چین، معرفی شد. طراحی ظاهری این کامیون، الهام گرفته از کشنده‌های آمریکایی، به خصوص مدل ماک آنتم می‌باشد و با یک گیربکس اتوماتیک و موتور 490 اسب بخاری ارائه شده است.

در سال 1402، یک کامیون دماغ‌دار دیگر توسط گروه مایان با نام جک V7 رونمایی شد که ممکن است با نام دیگری مانند دیما عرضه شود. این کشنده با ظاهر آمریکایی شبیه به محصولات اینترنشنال و طراحی داخلی اروپایی طراحی شده است و به صورت سه محور عرضه می‌شود و ظاهری نزدیک‌تر به کشنده‌های آمریکایی دارد. احتمالاً این کامیون دماغ‌دار با موتور 560 اسب بخاری کامز عرضه خواهد شد.